Хөдөлмөрийн баатар, академич Ринчений Барсболд таалал төгсчээ

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн соёрхолт, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Шинжлэх Ухааны Академийн жинхэнэ гишүүн, академич Еншөөбү овогт Ринчений Барсболд 2025 оны 8 дугаар сарын 28-ны өдөр өвчний улмаас таалал төгсөж, Монголын шинжлэх ухаанд нөхөж баршгүй гарз тохиолоо.

 

Р.Барсболд нь 1935 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдөр Улаанбаатар хотод, нэрт эрдэмтэн Бямбын Ринчений бага хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр 1953-1959 онд Москвагийн Геологи-Хайгуулын дээд сургуульд геологич мэргэжлээр суралцан төгсгөж, 1969 онд Москва хотноо ЗСБНХУ-ын Шинжлэх Ухааны Академийн Геологийн хүрээлэнд геологи-минералогийн ухааны дэд эрдэмтний зэрэг, 1979 онд Шинжлэх Ухааны Академийн Палеонтологийн хүрээлэнд биологийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг тус тус хамгаалж, 1991 онд Монгол Улсын ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн, академич хэргэм хүртсэн бөгөөд Монгол Улсад эртний амьтан ургамлын судалгаа шинжилгээний ажлыг эхлүүлж, үлэг гүрвэл судлаач, геологи-давхаргазүйн судалгааны салбарт Монгол Улсад төдийгүй дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэрт эрдэмтэн юм.

 

Р.Барсболд нь 1959-1961 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Геологи-шинжилгээний удирдах газрын алтны эрэл хайгуулын ангид геологич-инженер, 1961-1965 онд МУИС-ийн Геологийн тэнхимийн эрхлэгч, багш, 1965-1969 онд ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, 1966-1969 онд Ленинградын Кембрийн өмнөх Геологи-геохронологийн хүрээлэнд аспирант, 1969-1988 онд ШУА-ийн Геологийн хүрээлэнгийн Стратиграфи-палеонтологийн секторын эрхлэгч, 1969-1990 онд Монгол орны эртний амьтан, ургамлын олон улсын хамтарсан судалгааг анхлан зохион байгуулж, хамтын судалгааны удирдагч, 1988-1997 онд Геологийн хүрээлэнгийн захирал, 1989-1997 онд Монгол-Оросын Найрамдлын Нийгэмлэгийн дарга, 1990-1992 онд Ардын Их Хурлын гишүүн болон байнгын хорооны дарга, Монголын Парламентын холбооны орлогч дарга, 1994-1997 онд ШУА-ийн Геологи, газарзүйн салбарын бага чуулганы дарга, 1997-2014 онд Палеонтологийн төвийн захирал, 2000-2003 онд ШУА-ийн Тэргүүлэгч гишүүн, 2008 оноос Соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэдэх Палеонтологийн мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүн, 2009 оноос ОХУ-ын Байгалийн ШУА-ийн гишүүн, 2011 оноос ОХУ-ын ШУА-ийн гадаад гишүүн, 2017 оноос Азийн Үлэг Гүрвэлийн Холбооны Хүндэт Ерөнхийлөгч, 2014-2019 онд ШУА-ийн Палеонтологи-геологийн хүрээлэн, 2019 оноос Палеонтологийн хүрээлэнгийн захирлын зөвлөх, эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, 2020 оноос Монголын Стратиграфийн Комиссын гишүүнээр тус тус ажиллаж байв.

 

Р.Барсболд нь палеонтологийн судалгааны үндэсний эрдэм шинжилгээний байгууллагыг үүсгэн байгуулагч бөгөөд Монголын палеонтологийн судалгааны хөгжлийн манлайлагч байв. Тэрээр цэрдийн галавын махан идэшт үлэг гүрвэлийн хувьсал, хөгжил, төрөл зүйлийн харилцан хамаарал болон эртний амьдралын түүхийг судлах чиглэлээр олон судалгааг гүйцэтгэж, эртний нугаламт амьтдын хувьслын онолд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан бөгөөд дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн Монгол эрдэмтдийн нэг билээ.

 

Р.Барсболд нь үлэг гүрвэлийн 20 гаруй овгийг шинээр тодорхойлж, тэдгээрт хамаарах олон тооны төрөл, зүйлийг шинжлэх ухаанд анхлан нэршүүлсэн юм. Олон сая жилийн туршид үлэг гүрвэлийн биед явагдсан хувьсал, өөрчлөлтийн учир зүйг тайлбарласан түүний 300 гаруй эрдэм шинжилгээний бүтээл нь олон улсын хамгийн өндөр зэрэглэлийн сэтгүүлүүдэд нийтлэгдсэнээс гадна нэгэн сэдэвт бүтээл 14-ийг хэвлүүлжээ.

Тэрээр дотоод, гадаадын олон арван эрдэмтэн судлаачийн эрдмийн ажлыг удирдан чиглүүлж, судлаач болох замналд нь онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. Түүний санаачилгаар Монгол Улсад палеонтологийн чиглэлээр анхны мэргэжилтнийг бэлтгэх ажлыг амжилттай зохион байгуулсан ба тэдгээр мэргэжилтнүүд Монголын палеонтологийн салбарын залгамж халаа болон ахмад эрдэмтдийнхээ үйл хэргийг үргэлжлүүлж байна.

 

Р.Барсболдын уйгагүй зүтгэлийн үр дүнд 1984-2012 онд Монгол орны үлэг гүрвэлийн ховор олдвороос бүрдсэн анхны гадаад үзэсгэлэнг амжилттай зохион байгуулж, Монгол Улсыг сурталчилсан төдийгүй үзэсгэлэнгээс олсон орлого нь улс орны эдийн засагт томоохон хувь нэмэр оруулж байсан түүхтэй. Түүний судалгааны үр дүнд бий болсон цэрдийн галавын зарим үлэг гүрвэлийн сэргээн босгосон амьд мэт төрх нь өнөөг хүртэл дэлхийн олон алдартай кинонд дүрслэгдсээр байна.

 

Р.Барсболд соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэдэх Палеонтологийн мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүнээр 20-иод жил идэвх санаачилга, үр бүтээлтэй ажиллаж, палеонтологийн дурсгалт газрыг хамгаалах, судалгааны ажлыг шинжлэх ухааны онол арга зүйн дагуу чанартай гүйцэтгэх, палеонтологийн олдворыг олон нийтэд сурталчлах хийгээд хууль бус малтлага, худалдаатай тэмцэх үйлсэд манлайлал үзүүлж, соёлын өвийг хамгаалах үзэл санааг дэлгэрүүлэх үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан юм.

 

Р.Барсболдын дэлхийн шим ертөнцийн хувьсал, хөгжлийн түүхийг судлах чиглэлээр туурвисан эрдэм шинжилгээний бүтээл, ажил үйлсийг өндрөөр үнэлж, Ардын Хувьсгалын ойн медаль (1971), Хөдөлмөрийн Хүндэт медаль (1981), Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон (1997), Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн (2005), Монгол Улсын Төрийн соёрхол (2018), Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар (2024) зэрэг төрийн одон медаль, цолоор шагнасан билээ. Түүний хувьслын шинжлэх ухаанд оруулсан гавьяаг үнэлж, ШУА-ийн бүтээлийн шагнал (1986), Дэлхийн Соёлын Зөвлөлийн А.Эйнштейний нэрэмжит диплом (1989), Монгол Улсын Засгийн газрын хүндэт өргөмжлөл (2000), Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн медаль (2006), Олон Улсын Нугаламтны Палеонтологийн Нийгэмлэгийн дээд шагнал болох А.С.Ромер болон Ж.Ж.Симпсоны нэрэмжит шагнал (2010), ОХУ-ын “Хүндэтгэл” одон (2012), Дэлхийн гурав дахь ертөнцийн төлөө одон (TWAS, 2002), Япон Улсын Эзэн хааны “Мандах нар” шагналын сарнай цэцэг бүхий алтан туяа зэрэглэлийн одон зэрэг гадаад, дотоодын өндөр зэрэглэлийн шагналыг хүртэж байв.

 

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, нэрт эрдэмтэн, академич Р.Барсболдын эгэл даруу, хүнлэг, нөхөрсөг, эвийг эрхэмлэгч, ажилч хичээнгүй, тууштай зан чанар, шинжлэх ухаанч, сургагч, зарчимч, бүтээлч үйл хэрэг, шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмэр Монголын ард түмний зүрх сэтгэлд үүрд мөнх орших болно.