Бид хар тугалган сумаар амьтан агнаж, түүнийгээ идэж, өөрсдийгөө хордуулдаг

МУИС-ийн багш, Биологийн олон янз судлаач Н.Батсайхан энэ удаад бид хар тугалган сумаар амьтан агнаж, түүнийгээ идэж, өөрсдийгөө хордуулж буй тухай сэрэмжлүүлэг хүргэжээ. Түүний цахим хуудастаа нийтэлсэн мэдээллийг хүргэж байна.

Хар тугалга (химийн үелэх системд Pb- Plumbum, хэмээх латин нэртэй, англи хэлээр lead хэмээдэг)-аар “Алтан тэвшийн хөндийн хөрс бохирджээ”, “хүүхдийн цуснаас хар тугалганы агууламж хүлцэх хэмжээнээс их гарчээ” гэх мэдээг бид олонтаа сонсож, бас уншиж байдаг. Хүний бие эрхтэнд ямар хөнөөлтэйг би судалдаггүй тул мэдэхгүй, харин гадны мэдээллийн эх сурвалжаас л гүйлгэн уншиж байсан төдий. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (WHO 2018)-аас: хар тугалга хүний, ялангуяа, хүүхдийн тархи, элэг, бөөр, яс зэрэг эрхтэн тогтолцоонд нэн хортойг анхааруулжээ.

Энэ удаа үлийн цагаан оготноор зонхилон идшилдэг хээрийн бүргэд, шилийн сар, идлэг шонхор зэрэг агаарын ангууч болоод хярс, үнэг зэрэг газрын ангууч зэрлэг амьтанд анчдын буунаас “ниссэн” хар тугалган сумнаас үүдэлтэй хөнөөл, уршигийн тухай гадаад олон улсад хийсэн судалгааны зарим ажлыг шүүн үзээд, дор дурдах зүйлсийг тунгааж, та бүгдэд танин мэдүүлэх, бас сэрэмжлүүлэх зорилгоор дэлгэж байгаа юм.

Цагаан зээрийн хууль бус ав хоморго намар цагт ооно тарга тэвээрэг авах үеэс хээр тал нутагт нэн эрчимтэй, уудам газар нутгийг хамран тохиолддог нь бодит үнэн. Энэ цаг дор гөрөөсний цусны “дажин” эхэлсэн биз. Бас цусан эврийг нь авах гэж буга намнаж буй нь мэдээж хэрэг. Намар цагт зэрлэг гахай, хар сүүлт, хулан бусад тураг амьтдын зэрэгцээ, хур, галуу, нугас, ятуу, бүр хойлог гээд шувуудын агнуур хааяагүй буун дуу хадааж, сум исгэрнэ.

Гэвч Европ, АНУ-д хийсэн олон судалгааны үр дүнгээс үзэхүл, анчдын агнасан тураг ангийн үлдэгдлээр хооллосон зэм иддэг амьтад болох баавгай, чоно, үнэг, коёт давжаа чоно, пума ирвэс, хэрээ, цагаан толгойт бүргэд, цармын бүргэд зэрэг олон зүйл амьтад бууны сумны хар тугалгаар хордсоныг илрүүлжээ.

Зарим эх сурвалж хүн амд хар тугалганаас улбаатай хордлогын тухай ухуулга, сурталчилгааг түгээсэн байх нь элбэг (montanaraptor.org/education/lead-poisoning-information/). Эх сурвалжид хар тугалган сумаар агнасан амьтны биед энэ маш хор хөнөөлтэй, хүнд элемент үтэр хурдан цусаар нь тархдаг тул хөдөө, хээр орхисон яс, үс, гэдэс дотор эрхтнээс ч идсэн амьтад хорддог тухай дурджээ. 

Хар тугалган сумаар агнасан зэрлэг ангийн махыг идэх нь эрүүл мэнд, амь насанд эрсдэлтэй

Магад, хээр хөдөө зэлүүд нутагт буудсан цагаан зээрийн олон мянган зэмнээс идсэн шилийн сар, хээрийн бүргэд, цармын бүргэд хар тугалгаар хордож үхдэг нь тодорхой, харамсалтай нь манайд ийм судалгаа хийгээгүй тул мэдээ үгүй.

Хярс, үнэг, чоно бусад зэмээр хооллогч амьтдын хорогдлыг бид мэдэхгүй л байгаа даа. Хар тугалган сумаар агнасан зэрлэг ангийн махыг идэх нь эрүүл мэнд, амь насаа эрсдүүлэх цондон гэлтэй.  Дээр дурдсан баримтаас улбаалан хөөж үзэхүл, хар тугалгаар буудаж алсан алтайн хойлог шувууны махыг “эмчилгээ”-нд хэрэглэх нь “эм” бус харин хар тугалган хор идсэн болж таарах нь ээ.

Зэрлэг тураг амьтныг одоогоор, зөвхөн хар тугалган сумтай буугаар л агнаж байгаа нь үнэн шүү дээ. Засгийн газар хар тугалган сумны хэрэглээг хянах шийдвэр гаргаж, хууль, тогтоолд тусгах нь хэдий оройтсон хэдий ч хүн амын эрүүл мэнд, цаашлаад байгаль зэрлэг амьтанд ч тустай үйл болно. Хууль ёсны буу галт зэвсэг эзэмшиж, зохих зөвшөөрөлтэй, төлбөр хураамж төлж ан ав хийдэг хүмүүст зориулж, хар тугалганаас өөр орлох, хоргүй сум импортлох тухайд бодож, үйл хэрэг болгоосой хэмээх хүсэлтээр энэ бичвэрээ дуусгалаа. 
Монгол хүмүүн хар тугалганаас ангид эрүүл байх болтугай!

Эх сурвалж: Биологийн олон янз байдал судлаач Н.Батсайхан